A José Martínez Balbuena (Uviéu, 1998) unos llámenlu “Pepe”, otros “Pepín” y la mayoría conócenlu por ser fíu de Laude Martínez, popular presentador de la TPA. Sicasí, bien pocos son sabedores de la faceta investigadora d'esti mozu que dedicó munches hores a restolar na hestoria del conceyu de los sos ancestros, afición qu'espertó de neñu n'afayando na casa de los sos bisagüelos, en Busloñe (Morcín), una antigua llata de metal apinao de semeyes familiares de los sos antepasaos.
Esti uvieín remató en febreru'l trabayu fin de grau “El concejo de Morcín a mediados del siglo XVIII”, publicáu so la tutoría del profesor Fernando Manzano Ledesma. El mozu, graduáu n'Hestoria, va empezar en septiembre el máster en Formación del Profesoráu pa poder exercer nun futuru como docente d'Educación Secundaria.
La motivación pa esta investigación surdió-y al estudiar en tercer cursu de carrera l'asignatura “Europa na Ilustración”, impartida por Fernando Manzao, y reparar que nel Catastru del Marqués de Ensenada, realizáu nos territorios de la Corona de Castiella ente 1750 y 1756, apaecía reflexada abondosa información sobre'l conceyu de Morcín.
El citáu catastru pretendía reformar el complexu sistema fiscal castellán y rexistrar los bienes raigaños (cases y tierres) según les rentes de los sos habitantes.
“Pa configurar el catastru fíxose un formulariu homoxéneu de cuarenta entrugues y la conocencia de les respuestes permítenos conocer güei como yera la manera de vida del conceyu de Morcín a mediaos del sieglu XVIII”, afirma esti nuevu historiador.
El trabayu de campu en Morcín realizóse'l martes 23 de mayu de 1752 pol subdelegáu del catastru Antonio Morán Valdés na casa del maestru allugada nel pueblu de Villar, perteneciente a la localidá de Castandiello, entós capital del conceyu. Un mes enantes, el llunes 24 d'abril, el mesmu sodelegáu foi l'encargáu de realizar les entrevistes nel Cotu de Peñerúes, territoriu que naquella dómina nun taba integráu nel conceyu.
Hai que conseñar que Morcín algama la so independencia como conceyu'l 12 d'avientu de 1579 tres separtase de la Mitra Obispal uvieína, en tiempos de Felipe II gracies a la bulda de Gregorio XIII, cuando los terrenes son adquiríos polos mesmos vecinos por 645.867,5 maravedíes y pasa a denominase entós “Villa y conceyu de Morzín”, estableciendo la so capitalidá en La Pola de Castandiello.
Sicasí, el Cotu de Peñerúes quedaría fora d'esa alquisición y va siguir siendo independiente so la propiedá de Joseph Argüelles Quiñones y los sos descendientes hasta 1827, fecha na que s'integra de forma definitiva nel conceyu coincidiendo cola disolución del réxime señorial. Esti cotu, privativu por concesión real, yera propiedá del recaldador perpetuu de la ciudá d'Uviéu y de los que vivíen nél nun-y pagaben nengún tipu de tributu pero taben obligaos a caltener una relación de vasallaxe.
Cuando se realiza'l catastru de Ensenada en 1752, el conceyu de Morcín, asitiáu nel migollu d'Asturies, tenía bien males comunicaciones, tenía d'Oeste a Poniente una llegua (5.572 metros), lo mesmo que de Norte a Sur, y de circunferencia tenía trés hores, una por llegua. El Cotu de Peñerúes, muncho más amenorgáu, tenía media llegua d'Oriente a Este y otra media de Norte a Sur, y de circunferencia una hora y cuartu por una llegua.
La población del conceyu acoyía 402 vecinos (80 vilbos) qu'habitaben 306 cases y había otres 25 edificaciones n'estáu de ruina. Nel Cotu de Peñerúes había 32 vecinos (8 vilbos) qu'habitaben 32 cases y 8 d'ellos yeren probes de solemnidá.
Tocantes a la estructura profesional del conceyu hai que conseñar qu'había namás dos tabiernes en Villar y La Carrera, 3 fabricantes de carros, 7 madreñeros, 6 mamposteros, 9 xastres, 4 escribanos, 12 arrieros, 7 carpinteros, 4 ferreros y 11 texedores de llinu y llana. En Peñerúes, otra tabierna y 8 arrieros más.
La curia eclesiástica taba integrada por 5 clérigos, presbíteros, mercenarios y 3 cures párrocos n'Argame, La Foz y Santolaya, a la que pertenecíen les hijueles de San Esteban y San Sebastián. En Peñerúes, otru clérigu: Antonio Argüelles Quiñones, hermanu del propietariu del cotu.
Morcín algama la so independencia n'avientu de 1579 en saliendo de la Mitra Obispal uvieína
La relación d'artefactos compónenla 34 molinos fariñeros, bona parte d'ellos xestionaos por muyeres, y 39 molinos de mano, llamaos güei de rabil, utilizaos pa desfaer la escanda. Coles mesmes, en La Foz había instalaos 3 molares batanes al pie del ríu. En Peñerúes, 5 molinos fariñeros.
L'espaciu d'aprovechamientu agrícola del conceyu yera una superficie de 24.411 díes de gües de los que cinco mil se dedicaben a la sembradura, cuatro mil a praos pa camperes y seis mil yeren peñes y puertos que correspondíen a La Madalena (El Monsacru) y l'Aramu. El restu yeren carbes y tierres incultes. La superficie agrícola de Peñerúes componíenla cuatro mil díes de gües.
Nel conceyu produzse pan abondu, trigu, maíz y fabes. Nel pueblu de Penanes, perteneciente a la parroquia de San Esteban, produzse la famosa escanda cola que s'ellabora “el lexítimu y ensin rival” Pan de Morcín. Les parroquies de Peñerúes, La Piñera y San Sebastián tienen abondosu suelu cultivable bien granible y con muncho y prósperu arboláu. Los frutales más abondosos nel conceyu son los pumares, perales, nozales, figales, ablanares, castañales, zrezales, guindales, cirolares y pescales. Ente los árboles non frutales destaquen los carbayos, fayes y fresnos, que coesisten con especies típiques como texos y acebos mesmo con floritos abondo. Hai que conseñar la esistencia de 9.200 ablanares nuna superficie de 22 díes de gües que producen 297 fanegas d'ablanes al añu. Abonda tamién la caza de raposes, arcees y llobos.
Nel ámbitu ganaderu, en Morcín hai rexistraos 37 gües, 246 vaques, 187 xatos, 278 carneros, 2.000 oveyes, 1.240 corderos, 290 goches de banduyu, 920 gochos llechales y de matanza, 238 novillos, 36 caballos de tráficu, 28 yegües, 56 potros y potrancos, 94 machos de cabrío, 802 cabres y 310 cabritos.
El Cotu de Peñerúes supera a Morcín nel númberu de gües al tener 60 rexistraos. Otru datu relevante ye la esistencia de casi un centenar de truébanos d'abeyes partíes 5 en Argame, 17 en Santolaya, 8 en San Esteban, 39 en San Sebastián y 24 en La Foz.
El pan d'escanda págase a 22 reales de vellón la fanega de 8 copinos, el maíz a 11 reales la fanega, los fréxoles a 22 reales, un carru de yerba costaba 22 reales, una carga de llinu en verde 8 reales y una pipa de sidra 60 reales. El copín de pera, cereces, cirueles y figos cotiza a un real mientres el de guindes a dos. La fanega d'ablana tenía un preciu de 11 reales y el carru de lleña 3. El valor de los animales andaba ente los 4 reales del xatu en siendo separtáu de so madre, mesmu valor que'l llechón porcín, hasta los 50 reales de la cría de caballu. El cuartiyu de lleche costaba 4 maravedís y el de miel 2 reales. Lo más caro yera una xunta de gües que valía 300 reales.
Cortes
Nengún vecín yera propietariu de cabanes pa la estabulación del ganáu y Joseph Argüelles Quiñones, propietariu del Cotu de Peñerúes, tenía'l so propiu ganáu estabuláu nel conceyu de Llanera cuntando tamién con una yeguada de 17 potrancos.
Bautista y Josefa, los bisagüelos d'esti mozu que s'aficionó a la hestoria n'afayando na so casa una llata de metal apinao de fotografíes antigües, rexentaron mientres munchos años, na segunda metá del sieglu XX, el chigre tienda “Casa Bautista” en Busloñe, na parroquia de San Sebastián. Bautista exerció delles décades como mayordomu na fiesta de La Pilastra.
El so bisnietu, l'historiador José Martínez Balbuena, conocíu como Pepe, Pepín o'l “fíu de Laude”, señala que “espero qu'esti trabayu sobre'l sieglu XVIII sirva pa reconstruyir la desconocida hestoria de Morcín y que puedan conocela los sos vecinos”. La so implicación col conceyu de los sos antepasaos va más allá de la investigación histórica y tomó les riendes pa recuperar les sumíes fiestes de La Pilastra, en Busloñe, de les qu'el so bisagüelu foi mayordomu mientres munchos años.
