Uviéu, Xaime MARTÍNEZ
La realidá asturiana ta cruciada per una narrativa, ente otres munches, que quiciás nun ye la meyor pa nós mesmos. Esta narrativa a la que me refiero -que ye, a la fin, la de la tensión ente Uviéu y el restu d'Asturies- puede remontase al sieglu XIV, cuando tuvo llugar la engarrada ente l'obispu uvieín Gutierre de Toledo y los llevantiscos Isabel de Noreña y Alfonso Enríquez, qu'acabanon arrequexaos en Xixón y lluego fonon vencíos. Estos fonon partidarios de xebrar Asturies de la corona de Castiella; aquel quixo (y en parte foi quien a) traducila al castellán. D'esti conflictu orixinariu pola soberanía xurdió la figura del Principáu d'Asturies, y ende podamos fixar l'aniciu d'esta tensión seique.
Según esta manera de rellatanos la nuesa propia identidá, los uvieínos sedríen l'engarce col poder superior y, poro, refugaríen la llingua asturiana. Asina, muncha xente atalanta, equivocadamente, que n'Uviéu nun se fala asturianu. Pero nun fai falta más nada que poner la oreya demientres un paséu na redolada de la ilesia de Santuyano, por exemplu, pa sentir a una paisana dicir que vaya cómo-y prestó a la nieta lo que-y punxeron los reis, o a otru que vaya gana tien d'unes parrochines. Sicasí ¿qué pasa cola xente más nuevo?
Foi col envís de comprobar cuála ye la situación del asturianu nes escueles uvieínes que m'averé ayeri al Institutu Aramo, ún de los centros de referencia nel panorama educativu rexonal, pa echar una mañana falando colos sos escolinos. Esti centru, qu'aumentó la so matriculación n'asturianu nun 500% nos caberos cuatro años, paecía una bona muestra de lo que ta asocediendo na sociedá en xeneral pa cola llingua de nueso.
Ende atopé a Paz García Álvarez, que ye quien pon escuela de llingua asturiana nel centru y la responsable, xunta los escolinos, del bon desarrollu de l'asignatura nel institutu. Con ella percorrí les estremaes aules de terceru de la ESO, de primeru de Bachiller o de 1u de la ESO. Toes, coles parees manchaes y les sielles y meses estragaes, teníen daqué de campu de batalla -y ye verdá, porque son munches les coses que tán en tensión nun llugar como esi: un institutu ye, a la fin, el campu cambiante onde los que yá nun saben ser neños han deprender cómo ser adultos, y eso ye lo más asemeyao a la guerra que conozo.
Quiciás porque los itinerarios empobinen a los guah.es dica otres posibilidaes más rellumantes, en clas de primeru de Bachiller había namás una alumna, que tenía muncha conciencia de la so llingua y falaba un asturianu mui guapu de Riosa. Precisamente de Morcín, Olloniego o Riosa baxen munchos neños a los institutos Fleming y Aramo (dellos llevantándose a les seis y media de la mañana pa garrar el tresporte), qu'añeden una diversidá qu'a les veces ye necesaria nel alumnáu urbanu, y que son a deprender munches coses a los sos compañeros menos avezaos al asturianu. Nes clases, según rellaten munchos alumnos, ye fundamental que los escolinos s'ayuden ente sí, porque la situación sociollingüística y educativa de la so llingua fai qu'aporten a les aules con niveles mui estremaos d'asturianu, dificultando enforma la enseñanza.
En primeru de la ESO, pol contrario, había un bon garrapiellu d'escolinos que veníen deprendiendo l'asturianu dende la so etapa na educación primaria. Ente ellos, tuvi ocasión de falar con Nel García, que foi ún de los más rápidos n'entrar nes cuentes d'instagram y twitter (@unaalumnadasturianu) onde la so profesora va xubiendo materiales que faen ente toos. Mentes yo taba tovía situándome na clas, los neños yá taben viendo nes sos pantalles vídeos, semeyes y cartelos.
Ente ellos, un curtiu distópicu d'animación nel que dellos personaxes amurniaos nun son quien a llevantar la cabeza de los sos telefónos móviles, y que Nel desplicó y venceyó al so propiu mundu nun asturianu mui curiosu delantre de tola clas, nún de los exercicios de espresión oral.
Depués llegó la hora del recréu, y aportanon al aula de primeru de la ESO otros escolinos d'asturianu pa facer la semeya pal periódicu. La realidá ye un cuadru qu'inventamos, y los neños que deprienden asturianu n'Uviéu tienen muncha gana d'ayudanos a componelu. Asina pudi falar con otros estudiantes, como Aida Álvarez, Carlos Núñez, Asier Villa o los neños d'orixe romaní que son a camudar, ensin problema nengún, ente l'asturianu, el portugués y el castellán.
Aida, Carlos y Asier tienen esperiencies diverses (unos lleven n'asturianu dende primeru de Primaria; otros empezanon hai namás un añu), pero toos faen por llevar la so llingua a los llugares que-yos importen: los amigos, la familia, les sos actividaes? Amás, tienen mui nidio que la realidá namás puede camudase pente medies de l'acción: tán venceyaos tamién colos feminismos y les reivindicaciones de xéneru.
L'enfotu d'estos neños en crear otru rellatu puede apreciase na escoyaza que faen al entruga-yos cuáles son les sos pallabres que quieren más n'asturianu: Carlos escueye "entamar"; Aida, "entamu"; Asier, "horru", y Nel, "oficialidá".
