El cine n'asturianu pue ser una manera bien guapa d'averase a la llingua, lliteratura, cultura y realidá social d'Asturies. Pa ello, los maestros interesaos n'ufrir estos productos a los sos alumnos puen contar con una garapiellu de curtiometraxes, videoclips, documentales, doblaxes y hasta con un llargumetraxe de ficción. La mayoría d'ellos puen topase ensin problemes na conocida plataforma YouTube. Ehí ta'l primer curtiometraxe cinematográficu n'asturianu; "Xicu'l Toperu", dirixíu en 1994 por Gonzalo Tapia y basáu nun rellatu de Miguel Rojo. Al ser la película inaugural del nuestru cine, el film tuvo un componente diglósicu importante; los actores falen n'asturianu, pero'l narrador, qu'amás ye'l maestru, failo en castellanu. Con too, depués d'esti títulu vinieron un númberu importante de curtiometraxes más. En total sumen una trentena d'obres de ficción que llevaron el nuestru idioma a la pantalla grande y que dieron orixe al Nuevu Cine Asturianu.
Los empiezos d'esta pequeña industria hai que dir buscalos a mediaos de los ochenta, cuando'l Gobiernu autonómicu entamó la campaña de normalización "Di-ylo n'asturianu". Dientro d'esta iniciativa surdió'l documental "L'asturianu, historia d'una llingua" y "¿Qué ye la normalización?". L'últimu ye un curtiometraxe de venti minutos qu'imaxina una Asturies onde se pue vivir dafechu nel nuestru idioma. Esta producción inclúi tamién el primer amagu de doblaxe al asturianu nuna escena na que los protagonistes van al cine. Años depués, la Productora de Programes del Principáu produció -con fines didácticos y pal so usu nes escueles- 27 documentales sobre cultura tradicional. Dalgún d'ellos tovía se pue ver na TPA dientro de "Mirasturies, el pasáu recién".
A mediaos de los noventa nació'l cine de ficción n'asturianu col mentáu "Xicu'l Toperu". El so éxitu -llegó recibir un premiu en FICXixón- y les ayudes del Gobiernu autonómicu a la producción audiovisual fixeron que muncha más xente s'animara a facer curtios nel nuestru idioma. Pelos papeles protagonistes pasaron la mayoría de los interpretes asturianos, dalgunos güei mui conocíos pola so participación en programes de TPA, pero tamién falaron asturianu actrices madrilanes como Marta Belaustegui, que ganó'l premiu a la meyor interpretación femenina nel Festival de Cine de Terror de Donostia con "7373"; l'actriz de raza xitana Amara Carmona, interprete de "Lo que necesites selo yo"; o Ruth Núñez, protagonista de la serie de Tele5 "Yo soy Bea" y de "Llencería d'ocasión". La mayoría de les producciones tienen como plató l'Asturies rural y como protagonistes al paisaxe y el paisanaxe d'esta tierra. L'argumentu, sicasí, ye de lo más variao, entemeciendo n'ocasiones terror, fantasía, costumismu o mitoloxía con cualquier otru ingrediente.
Asina, podemos ver películes basaes en cuentos ("Paisaxes con figura", "Carreteres inciertes" o "Ea, la mio neña, ea"), sobre enriedos amorosos ("La neña de los mios güeyos"), de serie B ("Nun val la pena conquistar la tierra"), d'acción ("Tres versiones"), comedies con tresfondu políticu ("La muria d'Adrianu"), drames ("Imaxe accidental"), parodies televisives ("Lo que necesites selo yo"), recuperación de la memoria histórica ("Aida" o "Sangre") o histories de terror ("Bisarmes", "L'añu de los tres ochos" y "7373"). Precisamente, esti últimu curtiu ta consideráu polos críticos como'l meyor del cine asturianu. Dirixólu'l mesmu Sergio G. Sánchez, guionista de dalguna de les películes de más éxitu del cine español, como "El orfanato" o "Lo imposible".
Otra manera, tamién existe un curtiometraxe rodáu en gallego-asturianu, "A fiya del xastre", obra de Marisa López Diz que llevó'l premiu del públicu nel I Certame de Cine Rural de Saldaña. Hasta existen coproducciones astur-belgues, como los curtiometraxes de Santos Hevia, mozu xixonés emigráu a esi país y que ye autor de títulos como "Historia d'un vezu" o "Vencíu". Estes producciones tán rodaes n'asturianu, pero tienen subtítulos en francés al tar subvencionaes pol Centru del Cinema de Bélxica. Per otru llau, nel 2011 estrenóse "Chatarrona", una webserie d'humor que tuvo tres capítulos y que nuna selmana axuntó a más de 10.000 espectadores. Nun se pue dexar de llau l'importante númberu de videoclips producíos nestos años; "Blancos andantes", de Dixebra; "La nada y tu", d'Alfredo González"; "El canciu les mentires", de Bueno; "Llárimes", de La Col.lá Propinde; "Na caleya", de La Bandina; "Siempre fiel", de Misiva; o "Campos de meiz", de Bacotexo.
Nel 2000 llegaron a producise hasta siete curtiometraxes. Sicasí, nel 2014 nun se rodó nengún. Y ye qu'un añu enantes l'Alministración eliminó les ayudes y desapareció l'apoyu pa siguir creando material nuevo. Con too, estrenóse "Bernabé", el primer llargumentaxe rodáu asturianu. Dirixida por Pablo Casanova y protagonizada por Fernando Martínez, la cinta -ensin apoyu del Gobiernu autonómicu-, cuenta la historia d'un bandoleru que se vio obligáu a echase al monte depués de ser condenáu a cadena perpetua. Non llegó a proyectase nos circuitos comerciales, "Bernabé" pero foi un éxitu nel Oriente d'Asturies y viose en FICXixón.
Nel casu de los documentales, surdió una abondosa producción nos últimos años, dalgo no que de xuru influyó la falta d'apoyu a les ficciones. Hai que destacar títulos con interés pedagóxicu como "N'alcordanza de Xosefa Canellada", "Seliquín-Xentiquina" o "Horros, ayalga y arca d'Asturies". Tamién aparez la recuperación de la nuestra memoria histórica ("L'escaezu", "Poca ropa" o "Equí y n'otru tiempu") y la busca de la identidá ("Piquinu", "Llende" y "Eu son quen fun" -xunto "A bruxa de Brañavara" únicos en gallego-asturianu-). Nun se pue dexar de reseñar que nel 2002 nació'l doblaxe al nuestru idioma gracies a la collaboración de Teleasturias y del Gobiernu pa sacar alantre "El faru d'Iyán". Esta serie d'animación tuvo 40 capítulos y llegó a presentase publicamente nuna sala de cine.
Precisamente, énte la imposibilidá de crear una ficción propia y la falta d'atención de TPA al sector, nos últimos años surdió l'interés pol doblaxe. Asina, nel 2007, dos profesionales del sector colgaron en YouTube dellos videos con cachinos de películes doblaes al asturianu, que bien ceo algamaron miles de visites. Poco depués nació Gonzali Producciones, qu'editó cine mudu rotuláu n'asturianu , películes con versión orixinal subtitulada y doblaxes . Per otru llau, destaca la emisión en TPA de la serie infantil "Los Bolechas", que pel momentu dobló 24 capítulos al nuestru idioma con éxitu abondo ente la rapazada. Esti ye un productu mui utilizáu polos profesores nes clases d'asturianu. Sicasí, como se pue ver, nun ye l'únicu material audiovisual que pue utilizase con fines pedagóxicos.
