N'agostu de 1984, "El País" recoyía: "Los bablistas radicalizados combaten con aerosol los topónimos castellanos escritos en calles y carreteras". Yera la primer vez que s'entamaba una acción en más d'un cientu de lletreros y el diariu madrilanu afirmaba que yera una "odisea" atopar un indicador onde se pudiera lleer "Oviedo". Esi mesmu mes, el Gobiernu asturianu acababa anunciando una campaña "gradual" pa recuperar la toponimia tradicional. L'acción -y la reacción alministrativa- yera un exemplu del puxu social que garrara nesi momentu la defensa del idioma. Nun yera causalidá que tou esi puxu cristalizara unos meses enantes. Concretamente, el 26 de xineru de 1984, cuando un piñu de xente enllenó'l Salón d'Actos del Muséu de Belles Artes.
Xune Elipe, cantante de Dixebra, foi una de les primeres persones qu'acudió al llamáu pa una "Xunta Xeneral pela Defensa de la Llingua Asturiana"(XDLA). "Foi Adolfo Camilo Díaz el que tuvo la idea d'axuntar a tolos sectores implicaos na defensa del idioma", esplica. Añade que foi un momentu de muncha ilusión nel que se quería dar un aire nuevu a la reivindicación llingüística. "Había Estatutu d'Autonomía, había una Academia de la Llingua y agora había que llevar esa sensibilidá a la cai", afirma. Nesi momentu, nació la Xunta pola Defensa de la Llingua Asturiana (XDLA), una organización fundamental pa entender el discursu identitariu nel nuestru país.
Con too, esparder estes idees nun foi una xera fácil, pero non precisamente poles rocees sociales. "Nos primeros años nun teníemos perres. Había que llevar los comunicaos en mano a radios y periódicos, facíemos los panfletos a una tinta y poníemos les perres del bolsu de caún. Lo que más trabayábemos yeren les pintaes y, sobre too, los murales per toa Asturies", esplica Manuel Gonzalo "Eve", que milita nesta asociación dende los primeros años. Asina, con más ganes que ferramientes, la XDLA empezó l'actividá propia d'una organización reivindicativa: manifiestos, denuncies, campañes de protesta, recoyíes de firmes, entrevistes con autoridaes, asistencia a congresos internacionales?
Llegó'l Día de les Lletres del añu 87 y el movimientu a favor del asturianu fíxose adultu. Once años depués de la manifestación entamada por Conceyu Bable que pidía l'autonomía rexonal y bable nes escueles, la XDLA convocó una concentración pola oficialidá. "Decidió facese de manera inconsciente, pero tamién mui prudente, porque nun sabíemos l'apoyu ciudadanu que díbemos tener", comenta Elipe. Anque nun foi masivu, l'actu tresbolgó les espectatives y tresformóse nuna marcha improvisada. "Percorrimos delles cais alredor de la Xunta Xeneral cortando'l tráficu y ensin permisu", añade'l cantante.
Viendo l'éxitu, al añu siguiente entamóse una manifestación pela cai Uría. Dalgunos titulares de la prensa yeren "La lluvia no consigue deslucir la manifestacion por la oficialidad" y "1.500 nacionalistas piden en Oviedo la oficialidad de la lengua asturiana". A finales d'esi mesmu mes de mayu del 88 yá escamplara, pero llegó la truena: Amigos de los Bables, grupu de presión en contra del procesu de normalización del asturianu, publicó un manifiestu en prensa onde s'autoproclamaron como única autoridá filolóxica n'Asturies.
Sicasí, la XDLA siguió coles actividaes, dalgunes emblemátiques como los Premios Andrés Solar, que dende 1985 premien y castiguen el llabor a favor y en contra del idioma, o'l Conciertu pola Oficialidá, que vien celebrándose dende 1989. "Otra cosa que nestos primeros años llamaba muncho l'atención yeren les clases d'asturianu na cai. La primera foi en Fruela, delantre de la Xunta Xeneral, sentaos en suelu y cortando'l tráficu", recuerda Eve.
Colos años 90 llegó la reforma del Estatutu y con ello la reivindicación algamó cuotes enxamás vistes. Mesmamente, abrióse'l relevu xeneracional na XDLA col nacimientu de la Xunta Moza. "Trátase d'una entidá que surdió porque la mocedá tien muncho que dicir sobre'l futuru del nuestru idioma", esplica María Xosé Martínez, que milita na asociación dende finales d'esa década. Ente les acciones más conocíes de la Xunta Moza tán les que s'entamaron pa esixir la presencia de la Filoloxía Asturiana na Universidá d'Uviéu, pa lo que llegaron a enzarrase nel Edificiu Históricu. "Foron acciones mui positives, porque ayudemos a que l'asturianu nun desapareciera de la Universidá", afirma.
Per otru llau, les xeneraciones nueves tamién traxeron métodos nuevos. Asina surdió la Pita de la Xunta, que consistía nuna persona antroxada de pita que persiguía al presidente d'Asturies allá onde diba. "Garró protagonismu y pue dicise que forma parte del imaxinariu d'Asturies, hasta hai quien ve a la Pita como precursora de los escraches", comenta Carlos Pulgar, qu'entró na XDLA col sieglu nuevu y qu'actualmente ye'l portavoz de l'asociación. D'entós p'acá entamáronse otres munches actividaes rellacionaes con tolo que tien que ver cola normalización del asturianu.
Tou esti llabor desarrolláu a lo llargo de 30 años acaba de reconocelu l'Academia de la Llingua, qu'esti vienres 8 de mayu, na so Xunta Estraordinaria nel Campoamor, va homenaxar a la XDLA. Un reconocimientu que, según Carlos Pulgar, reciben "cola mayor de les satisfacciones", pero tamién "col compromisu pa siguir na llucha tolo que sía necesario". De momentu, y igual que fixeron en 1988, la XDLA convoca a la ciudadanía a otra manifestación pela cai Uría, "porque'l Día de les Lletres ye tamién un día pa reivindicar y p'amosar l'arguyu de pertenecer a un movimientu social que batalla incansablemente pa salvar la so llingua", sentencia.
