“La ilesia d'esti conventu valtela yo en 1917. Yera grande. Los arcos torales y les bóvedes, al cayer sobre'l pavimentu, soltaben un ruiu asemeyao al truenu. ¡Qué pena ver cayer asemeyada obra!”. Con estes palabres llamentaba Aurelio de Llano, yá en 1928, la so participación nel valtamientu de la ilesia del monasteriu de Santa María de la Vega. L'historiador del arte Lorenzo Arias recuperó la cita esti día, nuna conferencia nel Real Institutu d'Estudios Asturianos (RIDEA) alredor del arte y l'arqueoloxía na hestoria de la fábrica de La Vega. Una ponencia incluyida nun ciclu de conferencies sobre'l monasteriu de Santa María de La Vega, coordináu pola tamién historiadora del arte Raquel Alonso, y que tres les dos primeres sesiones dexa yá una conclusión clara: nel sosuelu de La Vega puede tar la clave pa esquiñonar los oríxenes de la capital y del propiu Reinu d'Asturies.
Mesmo Andrés Martínez Vega, qu'esti día impartió la primer ponencia del ciclu (titulada “Apuntes para la historia del monasterio ovetense de Santa María de la Vega”) como Lorenzo Arias incidieron na conveniencia, entá más, na necesidá, d'entamar escavaciones arqueolóxiques nos terrenes de la fábrica d'armes. “La riqueza del sosuelu de La Vega ye impresionante, nun se puede tocar nada ellí ensin facer unes escavaciones arqueolóxiques a dereches, ensin precipitaciones”, señala Martínez Vega.
Cualquier relatu sobre esti enclave uvieín tien que s'empezar nos tiempos d'Alfonso II. “Les cróniques falen de que Santuyano asitiaba a cerca d'un estadiu de distancia del conxuntu palaciegu del rei. Esto seríen 186 metros, y dende Santuyano hai 185 metros xustos hasta'l claustru y les dependencies monástiques de La Vega”, esplica Lorenzo Arias.
Ello ye qu'Arias considera qu'eses construcciones palatines de la dómina d'Alfonso II seríen les estructures sobre les que s'edificaríen, sieglos depués, les dependencies monástiques: “Resulta mui inconcebible que nesa dómina nun s'utilicen restos anteriores pa construyir daqué nuevo, polo que ye plausible la posibilidá de qu'esi conxuntu monásticu se fixera sobre los restos del complexu palatín d'Alfonso II”.
Más allá del so orixe, la historia del monasteriu de La Vega tien munchos episodios d'interés. Lorenzo Arias apara nel esbarrumbe de la ilesia, en 1917, plantegando coles mesmes que foi una maniobra inxustificada, visto que la espansión de la fábrica taba faciéndose n'otru sen. “La espansión de la fábrica taba desenvolviéndose escontra'l norte, nun tien esplicación que tiraren esa ilesia, nun-yos estorbaba pa nada”, llamenta Arias.
Andrés Martínez Vega, pela so parte, pon l'acentu na revesosa espulsión de la comunidá relixosa, na nueche del 31 de xunetu de 1854. “Nesa dómina, el Ministeriu de la Guerra ufiertó al alcalde que, si dexaba espaciu, pondría n'Uviéu una fábrica d'armes. Automáticamente, espulsen a les monxes, y pa xustificase encontáronse nuna llei desamortizadora que dicía que, si un monasteriu nun tenía siquier doce relixoses, podría suprimise. Pero nesi momentu, en La Vega había 14 monxes profeses y dos educandes”, señala Martínez Vega, que considera que la espulsión de les relixoses “nun s'afayaba a la llegalidá, foi un auténticu espoliu”. A xuiciu del historiador, esos terrenes son llegalmente propiedá de San Pelayo, onde morrieron les postreres monxes de La Vega, pero considera qu'a estes altures los terrenes tienen de ser de titularidá pública: “El Conceyu tien de recuperar La Vega pa la ciudá d'Uviéu, eso ye lo importante agora”.
