Ello yera un lexonariu d'Uxo qu'aportó a ser ún de los líderes de la romanización d'Europa. Paez un cuentu, pero nun lo ye. Ta na Hestoria. Trátase de Gaio Sulpicio Ursulo, ún de los nomes que figura nes trés llábanes atopaes n'Uxo –que se van esponer permanentemente na localidá, tres l'alcuerdu consiguíu pol conceyal de Cultura, Juan Ponte (IX), col Principáu–. Los otros dos son Lucio Corona Severo y Gaio Sulpicio Africanu, tamién militares romanos pero de menor rangu. Más allá de la piedra y les inscripciones, les llábanes d'Uxo zarren relatos clave del Imperiu.
La inscripción na llábana de Gaio Sulpicio Ursulo diz poco de la so vida enantes de ser lexonariu. Lo que ye seguro ye que la so familia llogró la ciudadanía romana nel preconsuláu de Servio Sulpicio Galba (d'ende'l xentiliciu que sigue a Gaio), emperador nel añu 68. La llábana sí narra'l so “curriculum” na Lexón, siempres n'ascensu. Gaio Sulpicio Ursulo foi centurión de la Cohorte III pretoriana, primer abanderáu de la Lexón XVIII y prefeutu de la Lexón III Augusta. El “cargu” que lu venceya cola romanización d'Europa ye “prefeutu de los Symmachiarii Ástures na Guerra Dácica”.
¿Quién yeren los Symmachiarii ástures? “Yeren soldaos peninsulares que pasaben a formar parte de les tropes auxiliares”, esplica Ernesto Burgos, historiador y collaborador de LA NUEVA ESPAÑA. Y añede: “Al respective de les sos funciones y estructura, hai distintes opiniones”. Ye seguro que-yos dexaben lluchar coles sos propies ropes. Taben, casi con total seguridá, nel escalafón más baxu del orde militar. La presencia de Symmachiarii ástures, según Burgos, “vendría demostrar la poca integración de los ástures tresmontanos nes estructures imperiales”. Yeren bonos lluchando, pero nun s'afayaben a la disciplina y les técniques de los lexonarios.
Pa eso taba Gaio Sulpicio Ursulo, un candidatu perfectu pa tar al mandu de los Symmachiarii ástures. Porque yera un ciudadanu romanu, con tolos derechos yá consiguíos, pero d'orixe ástur. Conocía tanto los vezos y la llingua de los ástures como la estratexa romana. Asina que nun ye d'estrañar que l'Emperador decidiera ponelu al mandu de los auxiliares na guerra contra los Dacios (habitantes de la Dacia, l'actual Rumanía).
El misteriu que nun enseña la llábana ye qué emperador. Porque, señala Ernesto Burgos, “hubo trés guerres Dacies y nun s'especifica en cuála participó Gaio Sulpicio Ursulo”. La más importante foi la de Traxano, nel añu 101. L'Emperador preparó l'exércitu más grande dende los tiempos d'Augusto p'avanzar sobre la Dacia: unos 150.000 homes, partíos ente catorce lexones y guerreros auxiliares (como los Symmachiarii). A la rindición del pueblu siguieron delles rebeliones, aselaes pol exércitu romanu.
Tou paez indicar, anque nun hai abondos datos históricos p'afirmalo con rotundidá, que'l lexonariu nacíu n'Uxo foi mandu militar nesta guerra. Gaio Sulpicio Ursulo pudo volver a Uxo, cola so carrera militar yá rematada, pa finar na so tierra natal. La llábana nel so honor, sicasí, instalóse tiempu depués de la so muerte.
El “más allá” ástur
Foi encargada por Gaio Sulpicio Africanu, un descendiente arguyosu de los llogros del so antepasáu. Hai quien sostién que mandó “engordar” el so curriculum militar pa rescamplar el valor de la familia. Estremu que Burgos, y otros munchos historiadores, nun defendieron. De Gaio Sulpicio Africanu sábese pocu. Podía deber el so nome a los llogros militares ganaos nun exóticu territoriu imperial.
Dedicó una inscripción al dios indíxena Nimmedo Aseddiago. “La unión d'estos dos conceutos, lo sagrao (Nimmedo) y l'aselu (Aseddiago), dexa pensar qu'esta divinidá pudo tar acomuñada a dalgún cultu de tipu funerariu. Esto revelaríanos la idea de la muerte basada na vinculación del más allá col descansu, como asocede entá en múltiples creencies –especialmente'l Cristianismu–. Esta reflexón arímanos, de dalguna forma, a un sentíu de la trescendencia qu'hasta agora desconocemos na cultura inmaterial de los ástures”, esplica l'historiador Ernesto Burgos, nel so artículu “Una revisión del conjunto epigráfico de Ujo”.
Más hestoria na tercer llábana. Grabada colos nomes de Lucio Corona Severo y Octavia Procula. “Los nomes del dedicante y la so esposa son corrientes na península”, según Burgos. Él foi un militar romanu que fixo'l so serviciu na Lexón VII Gemina (Ximielga), que debía'l so nome a los fundadores de Roma. Foi una lexón creada pol emperador Galba, cuando les sos tropes lu proclamaron contra Nerón (nel añu 68).
Estos restos romanos fueron atopaos en dos momentos: a finales del sieglu XIX y mientres unes obres ferroviaries, a mediaos del sieglu XX. De magar, permanecen nel Muséu Arqueolóxicu d'Asturies. El conceyal Juan Ponte y la Conseyera de Cultura, Berta Piñán, alcordaron nun alcuentru recién que les llábanes van volver a Uxo. Ta previsto que s'espongan de forma permanente, un elementu más p'afalar el turismu na comarca. Entá nun se formalizó la fecha d'entrega. Pero yá ye seguro: Gaio Sulpicio Ursulo, el lexonariu d'Uxo que foi líder na romanización d'Europa, va volver a la so tierra natal.
